Twierdza Świnoujście
Twierdza Świnoujście to zespół fortyfikacji, które miały bronić miasta przed możliwością ataku od strony morza. Już we wczesnym średniowieczu powstały pierwsze budowle obronne, strzegące przeprawy karawan kupieckich na nadbałtyckim szlaku wschód -zachód. Zostały one zniszczone podczas walk z Duńczykami w 1184 r. Odbudowano je wraz z komorą celną pobierającą cła. Dalszy rozwój umocnień u ujścia Świny nastąpił w XVII wieku podczas wojny trzydziestoletniej. Armia szwedzka dla osłony połączeń wodnych wzniosła szańce blokujące ujścia Piany pod Peenemunde i Świny na płn.- wschód od Świnoujścia. Na mocy pokoju sztokholmskiego z 1720 r. Szwedzi sprzedali Brandenburgii za dwa miliony talarów dwa ujścia Odry - Dziwnę i Świnę. W rękach szwedzkich nadal pozostało trzecie ujście: Piana, które było dotychczasową drogą wodną ze Szczecina na Bałtyk. Dlatego podjęto decyzję pogłębienia i uregulowania Świny oraz budowy portu, który ukończono w 1796 r.
Podczas wojen napoleońskich Francuzi wznieśli u ujścia Świny dwa drewniane forty. Kolejny ważny etap rozbudowy umocnień nastąpił po roku 1814 gdy całość Pomorza Zachodniego przeszła pod panowanie Prus. W latach 1818-1823 wybudowano nabrzeża portowe i falochron. Na mocy Najwyższego Rozporządzenia Gabinetowego z 2 września 1846 r. Podjęto decyzję o budowie czterech murowanych dzieł fortecznych. Prace budowlane rozpoczęły się w roku 1849.
W 1863 roku Świnoujście uzyskało status twierdzy morskiej III rangi i stało się bazą pruskiej marynarki wojennej. Port zyskał jeszcze na znaczeniu, gdy pod koniec XIX wieku pogłębiono tor wodny do siedmiu metrów i przekopano Kanał Cesarski /obecnie Piastowski/.
Do naszych czasów dotrwały trzy forty: dawny Werk II /Fort Anioła/, Werk III /Fort Gerharda/ oraz Werk IV /Zachodni Fort Artyleryjski/. Wszystkie są dostępne do zwiedzania. Czwarty fort Werk I został na początku lat 70-tych wysadzony w powietrze.
Fort Anioła – fort redutowy wybudowany w latach 1854-1858 na planie pięcioboku, otoczony dwoma fosami wodnymi i dwoma wałami. Droga do fortu wiodła przez groblę i zwodzony pomost. Trzykondygnacyjna, rotundowa bryła fortu zwieńczona była basztą obserwacyjną. W wewnętrzne obwałowanie wkomponowano kilka podziemnych remiz artyleryjskich i schronów amunicyjnych... Dostępu do obiektu broniła dodatkowo brama wjazdowa, otoczona murem z otworami strzelniczymi. Przed I wojną światową fort został zelektryfikowany i wyposażony w łączność telegraficzną i telefoniczną. Doprowadzono tutaj także kolejkę wąskotorową. Przed bramą wybudowano dwa małe schrony. W okresie międzywojennym fort zmodernizowano i urządzono w nim stanowisko obserwacji dla miejscowej obrony przeciwlotniczej. Po wojnie przejęty został przez Rosjan i do 1992 r pozostawał pod ich zarządem. Pełnił rolę posterunku obserwacji powietrznej i punktu łączności z okrętami Floty Bałtyckiej. Po wycofaniu się Rosjan ze Świnoujścia, obiekt przekazano władzom miasta. Obecnie fort jest dzierżawiony i udostępniony do zwiedzania.
Fort Gerharda - Położony na wschodnim brzegu Świny, wybudowany w latach 1856-1863 i wielokrotnie modernizowany, obejmuje obszar 5 ha ziemi, otoczony fosą, z kilkunastoma murowanymi obiektami fortyfikacyjnymi i wieloma budowlami ziemnymi. Najstarszym elementem fortu jest blok koszarowo-bojowy.
Wejść na teren fortu można za okazaniem przepustki (biletu), który można nabyć w schronie przy wartowni nr 1, wejścia strzeże wartownik uzbrojony w historyczną broń. Po najciekawszych obiektach i części podziemnej, ekspozycja dotycząca Twierdzy Świnoujście, wystawa przedmiotów znalezionych na terenie świnoujskich fortyfikacji, pokaz obsługi XIX-to wiecznego działa (wystrzał armatni). W części kazamat jest zorganizowana Podziemna Trasa Turystyczna. Fortem opiekuje się Towarzystwo Naukowe im. K. Estreichera, które wykonało olbrzymie prace porządkowe i rewaloryzacyjne. Wyznaczono szlak turystyczny i ustawiono dwujęzyczne tablice informacyjne. Prace były wykonane pod nadzorem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Szczecinie. 11 sierpnia 2001 fort uroczyście został udostępniony dla ruchu turystycznego.
Możliwości zwiedzania:
Cena biletu – 4 zł lub 1 Euro – w cenie zwiedzanie fortu z przewodnikiem zakończone nominacją na stopień wojskowy i wystrzałem armatnim.
Istnieje możliwość zorganizowania ogniska na terenie fortu, cena 6 zł/ 1.5 Euro,
uczestniczenie w ognisku plus kiełbasa i dodatki 9 zł/2,5 Euro,
uczestniczenie w ognisku plus kiełbasa, bigos/ewen. Grochówka i dodatki 14 zł/3,5 Euro, uczestniczenie w imprezie „spotkanie z duchem komendanta” - nocne zwiedzanie plus ognisko i konsumpcja 13 zł/4 Euro
Fort Zachodni „Reduta” - położony na zachodnim brzegu Świny na końcu ulicy Jachtowej, wybudowany w latach 1856-1861 i rozbudowany w latach 1878-87 do rozmiarów ciężkiej, ufortyfikowanej baterii nadbrzeżnej o narysie poligonalnym, otoczonej fosą wodną
i wchodzącej w skład zachodniego kompleksu warownego. W okresie I wojny światowej został uzbrojony w 4 działa nadbrzeżne kalibru 210 mm, 2 działa polowe 105 mm oraz 2 armaty przeciwlotnicze 88 mm. Podczas II wojny światowej funkcjonował tutaj oddział Szkoły Artylerii Nadbrzeżnej Kriegsmarine oraz szkolna bateria nadbrzeżna 155 mm „Henningsen”. Po wojnie do roku 1961 fort zajęty był przez marynarkę radziecką. W latach 70-tych zorganizowano w podziemnych kazamatach magazyny warzyw i owoców PSS "Społem".Obecnie fortem opiekuje się Stowarzyszenie Miłośników Fortów „Reduta” w Świnoujściu, które realizuje program rewitalizacji i odbudowy oraz zagospodarowania na cele kulturalne. Oprócz stałej ekspozycji historycznej są tu organizowane okazjonalne kiermasze militariów, corocznie koncert festiwalu FAMA oraz wiele innych imprez i wydarzeń.
Możliwości zwiedzania:
Fort jest udostępniony do zwiedzania od czerwca 2004 roku i czynny codziennie od godziny 9.00 do zmroku. Zwiedzanie obejmuje salę muzealną w najstarszej części fortu oraz zewnętrzną trasę wśród najciekawszych elementów architektonicznych i podziemi obiektu (czas ok. 30 min). W forcie kupić można przewodniki po fortyfikacjach i obiektach militarnych Świnoujścia, pamiątki, napoje i słodycze oraz skorzystać z bezpłatnego stempla pamiątkowego. Zainteresowane wycieczki przewodnik może oprowadzić (przy wcześniejszym telefonicznym ustaleniu terminu, tel. 508 738 118) po okolicznych fortyfikacjach na wyspie Uznam i zakończyć trasę zwiedzania w forcie przy ognisku.
Ceny biletów wynoszą 4 zł dla dorosłych i 2 zł dla dzieci do lat 10-ciu. Przewodnik oprowadza po forcie zorganizowane wycieczki i okazjonalnie także większe grupy zwiedzających. Koszt przewodnika wliczony jest w cenę biletu. Samochód można zaparkować na parkingu wewnątrz fortu.
